سامانه همایش های دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر

صفحه اصلی / اولین همایش بین المللی و سومین همایش ملی حقوق خصوصی نوین با محوریت کسب و کار و اقتصاد دیجیتال

پاسخگویی مدنی و کیفری کسب‌وکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی: تبیین استانداردهای مسئولیت و حمایت از مصرف‌کننده در اقتصاد دیجیتال

نویسندگان :

مهشید کشاورز¹

1- کارشناسی رشته حقوق، واحد شیراز، دانشگاه آزاد اسلامی، شیراز، ایران.

کلمات کلیدی :

هوش مصنوعی،مسئولیت مدنی،مسئولیت کیفری،حمایت از مصرف‌کننده،اقتصاد دیجیتال

چکیده :

رشد شتابان فناوری هوش مصنوعی، مرزهای سنتی مسئولیت حقوقی را در نظام‌های مدنی و کیفری به چالش کشانده و پرسش‌های بنیادینی درباره چگونگی انتساب اراده، تقصیر و قصد مجرمانه در تصمیمات خودکار پدید آورده است. هدف این پژوهش، واکاوی مبانی و الگوهای پاسخگویی حقوقی در کسب‌وکارهای مبتنی بر هوش مصنوعی و ارائه چارچوبی بومی برای حمایت از مصرف‌کننده در اقتصاد دیجیتال ایران است. روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی با رویکرد تطبیقی بوده و منابع آن شامل اسناد بین‌المللی (AI Act اتحادیه اروپا، دستورالعمل‌های OECD و یونسکو) و اصول فقهی حقوق ایران (قواعد تسبیب، اتلاف و لاضرر) است. یافته‌ها نشان داد که نظام تقصیرمحور حقوق سنتی در مواجهه با تصمیمات الگوریتمی ناکارآمد است و باید به سمت مدل‌های خطرمحور و پیشگیرانه تحول یابد. تحلیل تطبیقی الگوهای اروپایی و آمریکایی آشکار ساخت که مسئولیت باید بر پایه سطح ریسک، شفافیت تصمیم، و قابلیت پیش‌بینی رفتار سیستم تعیین شود. همچنین حقوق ایران با ظرفیت قواعد فقهی خود، امکان بومی‌سازی نظریه «پاسخگویی هوشمند مبتنی بر خطر» را دارد. نتیجه‌گیری اصلی این پژوهش آن است که تحقق عدالت در عصر الگوریتم مستلزم گذار از مسئولیت فردی به پاسخگویی نهادی و پیشینی (Ex Ante) است؛ بدین‌معنا که قانون‌گذار باید با تدوین قانون جامع هوش مصنوعی و ایجاد نهاد ارزیابی ریسک، همزمان از نوآوری فناورانه و حقوق مصرف‌کننده حمایت کند. این گذار، شرط لازم برای اعتماد عمومی و شکل‌گیری نظام حقوقی پایدار در اقتصاد دیجیتال ایران است.