سامانه همایش های دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر

صفحه اصلی / اولین همایش بین المللی و سومین همایش ملی حقوق خصوصی نوین با محوریت کسب و کار و اقتصاد دیجیتال

تحلیل نظام‌های حقوقی در مالکیت اختراعات تولیدشده توسط هوش ‌مصنوعی

نویسندگان :

غزاله شاهین زاده¹ فاطمه السادات قریشی محمدی²

1- دانشگاه پیام نور،تهران ، ایران 2- دانشیار، عضوهیات علمی گروه حقوق دانشگاه پیام‌نور

کلمات کلیدی :

هوش مصنوعی،اختراع،مالکیت فکری،مخترع،پتنت

چکیده :

در سال‌های اخیر، هوش مصنوعی به یکی از ابزارهای کلیدی در حوزه تحقیق و توسعه بدل شده و نقش پررنگی در خلق ایده‌ها، طراحی محصولات نوآورانه و حتی تولید اختراعات ایفا کرده است. این تحول فناورانه، پرسش‌های جدی را در حوزه حقوق مالکیت فکری، به‌ویژه در زمینه اختراعات، به میان کشیده است. پرسش اصلی آن است که در شرایطی که یک اختراع بدون دخالت مستقیم انسانی و از طریق سامانه هوش مصنوعی تولید شده باشد، چه کسی را می‌توان به‌عنوان «مخترع» به رسمیت شناخت؟ آیا اصول سنتی حقوق اختراعات، همچنان قابلیت پاسخگویی به این تحولات را دارند یا نیاز به بازنگری و تطبیق با واقعیت‌های فناورانه جدید وجود دارد؟ یکی از پرونده‌های شاخص که این بحث را به سطح جهانی کشاند، پرونده معروف دابوس است؛ سامانه‌ای مجهز به هوش مصنوعی که برای نخستین‌بار نام آن در اظهارنامه ثبت اختراع، به‌عنوان «مخترع» ذکر شد. این رویداد در برخی حوزه‌های قضایی، مانند آفریقای جنوبی، با پذیرش رسمی مواجه شد، اما در بسیاری از کشورها با مخالفت روبه‌رو گردید. تحلیل واکنش‌های مختلف حقوقی و نهادی نسبت به این پرونده، نکات مهمی را درباره دیدگاه نظام‌های مختلف نسبت به مفهوم مخترع و جایگاه انسان در فرآیند نوآوری روشن می‌سازد. این پژوهش با بررسی دیدگاه‌ها و رویه‌های حقوقی، به این نتیجه می‌رسد که اگرچه پذیرش سامانه‌هایی مانند دابوس به‌عنوان مخترع هنوز در سطح جهانی مورد اجماع نیست، اما می‌تواند آغازی بر تغییر بنیادین در شیوه نگاه به اختراعات و نحوه انتساب حقوق در نظام‌های ثبت اختراع باشد. پیشنهاد می‌شود که نظام‌های حقوقی به جای اتخاذ رویکردی سخت‌گیرانه یا ایستا، به سمت سیاست‌هایی منعطف و آینده‌نگر حرکت کنند. این سیاست‌ها باید مبتنی بر رصد مداوم تحولات فناوری، ارزیابی عملکرد واقعی سامانه‌های هوش مصنوعی در فرآیند اختراع و مشارکت فعال در گفتگوهای بین‌المللی درباره تنظیم مقررات مرتبط باشند.