سامانه همایش های دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر

صفحه اصلی / اولین همایش بین المللی و سومین همایش ملی حقوق خصوصی نوین با محوریت کسب و کار و اقتصاد دیجیتال

مسئولیت مدنی و کیفری هوش مصنوعی در اقتصاد دیجیتال: به‌سوی چارچوبی تقنینی برای ایران

نویسندگان :

صدرا رحمتی¹

1- دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا

کلمات کلیدی :

هوش مصنوعی،مسئولیت مدنی،اقتصاد دیجیتال،مسئولیت کیفری،جبران خسارت

چکیده :

تحولات پرشتاب اقتصاد دیجیتال و نفوذ روزافزون سامانه‌های هوش مصنوعی، ابعاد نوینی از مسئولیت مدنی و کیفری را پیش‌روی نظام‌های حقوقی قرار داده است. در ایران، قوانین سنتی از جمله قانون مسئولیت مدنی ۱۳۳۹ و قانون مجازات اسلامی ۱۳۹۲، ظرفیت پاسخ‌گویی به خسارات پیچیده ناشی از تصمیم‌گیری الگوریتمی و جرایم نوظهور دیجیتال را ندارند. این مقاله با بهره‌گیری از مبانی فقه امامیه (قواعد اتلاف، تسبیب و لاضرر) و تطبیق با اسناد بین‌المللی همچون AI Act اتحادیه اروپا و AI Liability Directive، الگویی سه‌لایه برای تنظیم مسئولیت در حوزه هوش مصنوعی ارائه می‌کند: مسئولیت مطلق عرضه‌کنندگان سامانه‌های پرخطر، مسئولیت مبتنی بر تقصیر سنگین بهره‌برداران حرفه‌ای و مسئولیت کیفری اشخاص حقیقی و حقوقی. افزون بر این، ابزارهای تکمیلی چون بیمه اجباری مسئولیت مدنی، صندوق ملی جبران خسارت، و الزام به شفافیت و نگهداری ادله پیشنهاد شده است. همچنین ایجاد سازمان تنظیم‌گری هوش مصنوعی به‌عنوان نهاد تخصصی برای صدور مجوز، نظارت و رسیدگی اولیه، از ارکان اصلی الگوی پیشنهادی است. مطالعات موردی در زمینه بانکداری، بازار سرمایه، سلامت دیجیتال و خودروهای خودران نشان می‌دهد که این چارچوب توانایی پوشش‌دهی مؤثر خسارات، پیشگیری از بی‌اعتمادی اجتماعی و حمایت از نوآوری ایمن را دارد. نتیجه پژوهش آن است که بدون اصلاح بنیادین قوانین و تأسیس نهاد تنظیم‌گر، عدالت قضایی و توسعه پایدار اقتصاد دیجیتال در ایران تحقق نخواهد یافت. الگوی ارائه‌شده ضمن بومی‌سازی مفاهیم بین‌المللی، می‌تواند الگویی راهبردی برای قانون‌گذاران، نهادهای قضایی و مجریان سیاست‌گذاری باشد.