سامانه همایش های دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر

صفحه اصلی / اولین همایش بین المللی و سومین همایش ملی حقوق خصوصی نوین با محوریت کسب و کار و اقتصاد دیجیتال

حق بر فراموش شدن در حقوق ایران و نظام‌های پیشرو-مبانی نظری، تحلیل فقهی و راهکارهای تقنینی

نویسندگان :

صدرا رحمتی¹ مسعود همت²

1- دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا 2- دانشگاه آزاد اسلامی واحد شهرضا

کلمات کلیدی :

حق بر فراموش شدن،حریم خصوصی،حقوق شخصیت،خودتعیینی اطلاعاتی،GDPR

چکیده :

حق بر فراموش شدن به‌عنوان یکی از مفاهیم نوظهور در عرصه‌ی حقوق بشر و حقوق خصوصی، پاسخی است به چالش‌های ماندگاری داده‌ها در عصر دیجیتال. در گذشته، اطلاعات و اخبار پس از مدتی به فراموشی سپرده می‌شدند، اما در فضای کنونیِ اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، حتی کوچک‌ترین داده‌ها نیز می‌توانند برای همیشه باقی بمانند و حیثیت و کرامت افراد را تحت‌الشعاع قرار دهند. فلسفه‌ی این حق ریشه در کرامت انسانی، حق بر تعیین سرنوشت داده‌های شخصی و حقوق شخصیت دارد و هدف آن ایجاد امکان بازسازی زندگی فردی و اجتماعی اشخاص بدون تحمل بار خطاها یا سوابق گذشته است. بررسی تطبیقی نشان می‌دهد که اتحادیه اروپا با تصویب مقررات عمومی حفاظت از داده‌ها (GDPR) و رأی تاریخی Google Spain (۲۰۱۴)، این حق را به رسمیت شناخته و مسئولیت موتورهای جست‌وجو در حذف داده‌های غیرضروری را تثبیت کرده است. در مقابل، ایالات متحده با تکیه بر متمم اول قانون اساسی و آزادی بیان، تنها در موارد محدود مانند داده‌های کودکان یا پاک‌سازی برخی سوابق کیفری آن را پذیرفته است. فرانسه و آلمان نیز با تأکید بر اصل «خودتعیینی اطلاعاتی» و احترام به حریم خصوصی، حمایت گسترده‌تری اعمال کرده‌اند. در کشورهایی چون هند و کانادا نیز روند تدریجی شناسایی این حق مشاهده می‌شود. در ایران، هرچند مقرره‌ی صریحی در این باره وجود ندارد، اصول قانون اساسی ، قانون مسئولیت مدنی، قانون جرایم رایانه‌ای و قانون انتشار و دسترسی آزاد به اطلاعات، همراه با مبانی فقهی چون قاعده لاضرر، حرمت تجسس، ستر عیوب و اصل توبه، ظرفیت‌های حقوقی و بومی لازم برای پذیرش این حق را فراهم می‌آورند. نتیجه آن‌که، شناسایی حق بر فراموش شدن در ایران نیازمند تصویب قانون جامع حفاظت از داده‌های شخصی، ایجاد نهاد نظارتی مستقل و بهره‌گیری از مبانی فقهی است تا ضمن حمایت از حیثیت و کرامت افراد، تعادلی میان منافع عمومی و آزادی‌های فردی برقرار گردد.