سامانه همایش های دانشگاه آزاد اسلامی واحد خمینی شهر

صفحه اصلی / اولین همایش بین المللی و سومین همایش ملی حقوق خصوصی نوین با محوریت کسب و کار و اقتصاد دیجیتال

مبنا سنجی صحت و بطلان در معاملات تجاری: تحلیلی بر آیات تجارت، دین و جعاله با تطبیق بر نظام حقوقی ایران

نویسندگان :

محمد جواد میرعلی¹ کامران باقرزاده همائی²

1- حوزه علمیه قم 2- دانشگاه تهران

کلمات کلیدی :

بطلان معاملات،فقه امامیه،حقوق ایران،معامله فضولی

چکیده :

امنیت و اعتبار معاملات تجاری، از مؤلفه‌های اساسی توسعه اقتصادی و ثبات اجتماعی است. نظام حقوقی ایران، که برآمده از فقه غنی امامیه است، قواعد صحت و بطلان قراردادها را بر مبانی مستحکم قرآنی استوار ساخته است. این پژوهش با هدف ارائه یک تحلیل جامع و تفصیلی، به مبناسنجی صحت و بطلان معاملات از منظر آیات کلیدی قرآن کریم و تطبیق دقیق آن با مواد قانون مدنی ایران می‌پردازد. با استفاده از روش توصیفی-تحلیلی و با تمرکز بر محتوای دقیق سه آیه محوری: آیه 29 سوره نساء (آیه تجارت)، آیه 282 سوره بقره (آیه دین) و آیه 72 سوره یوسف (آیه جعاله)، این مقاله به واکاوی عمیق مفاهیم بنیادین می‌پردازد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اصل اساسی، قاعده «تجارت عن تراض» است که هرگونه تصرف حقوقی در اموال دیگران را ممنوع (اکل مال به باطل) و تنها راه مشروع را معامله‌ای می‌داند که بر دو رکن «معاوضی بودن» و «رضایت کامل طرفین» استوار باشد. این مقاله با بررسی دقیق مفردات آیات، تحلیل ساختار نحوی (مانند نوع استثناء در آیه تجارت) و استخراج احکام هشت‌گانه از آن، به تبیین قواعدی چون اصل رضایی بودن، عدم نفوذ معامله فضولی، بطلان معامله اکراهی و اصل لزوم می‌پردازد. همچنین، نقش آیه دین در ارائه سازوکارهای اثباتی و پیشگیرانه از بطلان (مانند کتابت و تعیین دقیق دین) و نقش آیه جعاله در نمایش انعطاف‌پذیری شریعت در عقود مبتنی بر مسامحه، به تفصیل شرح داده می‌شود. در نهایت، ارتباط جزء به جزء این قواعد با مواد قانون مدنی ایران، از جمله مواد 190، 191، 247، 341 و 651، نشان داده می‌شود تا تصویری کامل از پیوند ناگسستنی فقه و قانون در این حوزه ترسیم گردد.